آیا سی و نهمین جشنواره فیلم فجر باید در وضعیت قرمز برگزار می‌شد؟

کرونا حدودا یک سال است که همه عرصه‌های زندگی‌مان را تحت تاثیر قرار داده؛ مسافرت‌هایمان را کنسل کرده، کسب و کارمان را تعطیل، تفریحاتمان را معلق، معاشرت‌هایمان را موکول به آینده نامعلوم، مراسم‌هایمان را متفاوت و خودمان را خانه‌نشین.حالا نزدیک به یک سال است که به هرکدام از مناسبت‌ها و سالگردهای مذهبی، ملی و بین‌المللی نزدیک می‌شویم، سیل موافقان و مخالفان برگزاری و عدم برگزاری‌شان به جان هم می‌افتند و در رثای ایده‌هایشان سخنرانی می‌کنند. نهایتا هم زور کرونا به همه‌چیز چربیده و بیشترشان یا لغو شده یا با محدودیت‌ و فاصله‌گذاری‌های خاص برگزار شده‌اند. البته در این مدت که شیوع کووید-۱۹ باعث مرگ بسیاری از مردم جهان شده است، برخی هم انگار نه انگار که اتفاقی افتاده، در پستوها مراسم‌ها را به همان کم و کیف قبلی برگزار کرده‌اند، سفرها را به همان منوال سال‌های گذشته رفته‌اند و شیوع بیشتر کرونا را برای دیگران به ارمغان آورده‌اند. نهایتا اما آنچه همه بر سرش توافق دارند حداقل در ظاهر یک چیز است؛ کرونا شرایط زندگی‌مان را تغییر داده و باید در روالی متفاوت از سال‌های قبل مدتی خانه‌نشین باشیم تا این ویروس منحوس جان عزیزانمان را نگیرد.

*کرونا و جشنواره‌های سینمایی بین‌المللی

این ایده هم مخصوص ایران و ایرانی نبوده؛ پروتکل‌های کرونایی بسیاری از مراسم‌های دنیا را تحت تاثیر قرار داده. برگزاری جشنواره‌ها در دوران کرونا هم یکی از همان برنامه‌هایی است که تحت تاثیر شیوع کووید-۱۹ در دنیا، رویدادهای سینمایی مهم و بین‌المللی را با چالش مواجه کرده و برگزار کنندگانشان را وادار کرده سیاستی متفاوت از سال‌های گذشته در پیش بگیرند.

برگزاری یا عدم برگزاری این جشنواره‌ها چالشی است که کل دنیا با آن دست به گریبان شده است. به همین دلیل هم جشنواره کن، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جشنواره‌های بین‌المللی سینمایی که قرار بود ۲۳ اردیبهشت تا ۳ خرداد سال جاری برگزار شود، با خوشبینی به بهبود اوضاع کرونا در فرانسه در ماه‌های بعد از آن، آنقدر به تعویق افتاد که نهایتا برگزار کنندگان آن چاره‌ای جز لغو کن پیش روی خود ندیدند. جشنواره کن تنها جشنواره سینمایی نبود که برگزار کنندگان آن تصمیم گرفتند به دلیل شیوع کرونا و برای حفظ جان و سلامت انسان‌ها آن را لغو کنند. جشنواره‌های بسیاری در سراسر دنیا با سیاستی مشابه کن، در یک سال گذشته لغو شدند. اگرچه ده‌ها جشنواره در دنیا تصمیم به لغو مراسم‌هایشان گرفتند و علیرغم شیوع کووید-۱۹ و تلفات جدی که این پاندمی به دنبال داشت اما برخی جشنواره‌ها تصمیم گرفتند با پروتکل‌های سختگیرانه‌ای طبق روال سابق اقدام به برگزاری‌ مراسم‌هایشان کنند؛ جشنواره ونیز یکی از جشنواره‌هایی بود که با وضع قوانینی از جمله استفاده اجباری از ماسک، رعایت فاصله اجتماعی، گرفتن تب شرکت کنندگان، انجام دوبار تست کرونا برای مهمانان بین‌المللی خارج از اتحادیه اروپا، کاهش تعداد عکاسان خبری و برگزاری نشست‌های مطبوعاتی به صورت مجازی یا با حداقل تعداد خبرنگاران در فاصله ۱۲ تا ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ به عنوان یکی از نمونه‌های موفق جشنواره‌های سینمایی در دوران کرونا به صورت حضوری برگزار شد.

*عکس‌های یادگاری از عدم رعایت پروتکل‌ها در جشنواره فجر

سی‌و نهمین جشنواره فیلم فجر که قرار بود مطابق معمول در فاصله ۱۲ تا ۲۲ بهمن برگزار شود هم از این قاعده مستثنا نبود. از مدت‌ها قبل از برگزاری این جشنواره گمانه‌زنی‌ها درباره عدم برگزاری آن یا به تعویق افتادنش آغاز شد. روزهای آغازین آذرماه، در حالیکه حدود یک ماه و نیم به برگزاری جشنواره باقی مانده بود، یک منبع آگاه به خبرگزاری صدا و سیما اعلام کرد که جشنواره فیلم فجر به تعویق افتاده و در بهار ۱۴۰۰ برگزار خواهد شد. این ایده اما احتمالا به دلیل همزمانی با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ و کارناوال‌های انتخاباتی پیش از آن ، چندان هم قابل اجرا نبود و برهمین اساس هم مسئولان برگزاری جشنواره تصمیم گرفتند که فجر ۳۹ را با شرایط متفاوتی مطابق روال سال‌های گذشته در دهه فجر برگزار کنند. تصمیمی که در حالی گرفته شد که مراسم ۲۲ بهمن ۹۹، به دلیل شیوع گسترده کرونا در کشور برخلاف ۴۰ سال گذشته لغو و قرار شده راهپیمایی‌های سالگرد پیروزی انقلاب به صورت خودرویی و مجازی برگزار شوند.

در نهایت چنانچه سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت، مدیران «صلاح ندانستند جشنواره‌ تعطیل شود» و جشنواره سال ۹۹ دوشنبه ۱۳ بهمن ماه کار خود را شروع کرد.

ماجرا اما آن چنان که انتظار می‌رفت چندان مطابق پروتکل‌ها و با شرایط ویژه مخصوص به دوران کرونایی پیش نرفت. همان روز اول جشنواره و در شرایطی که مسئولان بهداشت کشور از احتمال شروع موج چهارم کرونا در کشور خبر می‌دادند، تصاویری از شرکت‌کنندگان در جشنواره منتشر شد که نگرانی و انتقاد عمومی را به دنبال داشت.

تصویر نمایش داده شده، تعداد شاید بتوان گفت زیادی از عکاسان خبری را نشان می‌داد که چسبیده به هم، بدون رعایت فاصله اجتماعی ایستاده و مشغول عکاسی از هنرمندانی هستند که روی فرش قرمز سالن برج میلاد آمده‌اند. این داستان اما روی دیگری هم داشت؛ بازیگران و افراد سرشناسی که روی همان فرش قرمز همدیگر را در آغوش می‌گرفتند و برای گرفتن عکس یادگاری در فاصله‌هایی غیر استاندارد از یکدیگر می‌ایستادند و ماسک‌هایشان را هم برمی‌داشتند. با انتشار اولین تصاویر موج انتقادات شروع شد. انتقاداتی که ناشی از نگرانی برای شیوع هرچه بیشتر کرونا در کشور و از دست رفتن عزیزانی بود که همان زمان هم خبر فوتشان یکی یکی آتش به دل مردم این سرزمین می‌زد. این رفتارها در حالی اتفاق می‌افتاد که مهرداد میناوند، بازیکن سرشناس فوتبال ۵ روز پیش از شروع جشنواره بعد از مدتی بستری شدن در بیمارستان به دلیل ابتلا به کرونا جان خود را از دست داده بود و فوتبالیست محبوب دیگر کشور، علی انصاریان، روی تخت بیمارستان با مرگ دست و پنجه نرم می‌کرد. اخباری که افکار عمومی را آزرده خاطر کرده بود و این سوال را پیش می‌آورد که با این شرایط چه لزومی به برگزاری جشنواره بود؟

*کرونا شوخی ندارد

سوالی مهم که اگرچه پیش از برگزاری جشنواره، مسئولان چندان تدبیری برای آن نیاندیشده بودند اما با برگزاری اولین روز از فجر ۳۹ و با تکرار آن از سوی افکار عمومی به ناچار به دغدغه مسئولان هم تبدیل شد. همین باعث شد که سخنگوی ستاد کرونا در مصاحبه‌ای که در نتیجه واکنش‌ها به رفتار هنرمندان در اولین روز جشنواره انجام داد، اعلام کند که در صورت عدم رعایت پروتکل‌ها از برگزاری جشنواره جلوگیری خواهد شد. علیرضا زالی، رئیس ستاد مقابله با کرونای استان تهران هم همزمان با اعلام افزایش آمار بستری‌های کرونا در روزهای اخیر، نسبت به نگران کننده بود نقض پروتکل‌ها در این جشنواره هشدار داد. این صحبت‌ها و هشدارها اما با گذشت چند روز از جشنواره و فروکش کردن واکنش مردم به رفتار هنرمندان در این جشنواره و مخاطراتی که احتمالا به دنبال خواهد داشت، تمام شدند و دیگر نه خبری از بررسی‌های وزارت بهداشت درباره نحوه برگزاری جشنواره و رعایت پروتکل‌ها به گوش رسید نه هشداری اعلام شد و  اگرچه برخی از افراد حاضر در آن عکس یادگاری، به دلیل عدم رعایت پروتکل‌ها از مردم عذرخواهی کردند اما تنها چیزی که باقی می‌ماند آرزوی سلامتی است برای کسانی که با عدم رعایت پروتکل‌ها جان خود و اطرافیانش را به خطر می‌اندازند. کرونا نشان داده با کسی شوخی ندارد. ورزشکار و هنرمند، سالم و بیمار، بزرگ و کوچک و پیر و جوان نمی‌شناسد. ایران و جهان سوم و خاورمیانه و اروپا و آمریکا حالی‌اش نیست. آمده که ببرد و قل و قم کند و داغ روی داغ بگذرد. چه آنکه درست در روز سوم برگزاری جشنواره، فوت علی انصاریان داغ تازه‌ای بر دل ایرانیان و هنرمندانی گذاشت که در طول روزهای پیش از آن، برای سلامتی این فوتبالیست و نجاتش از بحران جهانی کرونا دست به دعا برداشته بودند. دعاها اما کارساز نبود. این ویروس لعنتی کار خودش را می‌کند و حتی به علی انصاریان ورزشکار با آن همه شور زندگی هم رحم نمی‌کند.

در این میان اما نقش مدیران و تصمیم‌گیران باز هم مهم‌تر از رفتار مردمی است که ممکن است در اقدام‌هایی بعضا هیجانی پروتکل‌ها را نقض کنند. مدیرانی که می‌توانستند چنانچه در طول یک سال گذشته بسیاری دیگر از همتایانشان در دنیا برای سلامت افراد، به لغو جشنواره‌هایشان اقدام کرده بودند، آنها هم جشنواره فجر را لغو کرده و به تعویق بیاندازند اما «مصلحت» را در آن دیدند که نه تنها جشنواره را برگزار کنند که چندان تدبیری هم برای رعایت پروتکل‌ها و پیشگیری از نقض احتمالی آن نیاندیشند.